TÜRKMENISTANYŇ KANUNY Bedenterbiýe we Sport Hakynda (dowamy)
IV BAP. TÜRKMENISTANDA OLIMPIÝA HEREKETI
21-nji madda. Türkmenistanda olimpiýa hereketi düşünjesi
1. Türkmenistanda olimpiýa hereketi halkara olimpiýa hereketiniň düzüm bölegidir.
Türkmenistanda olimpiýa hereketiniň maksatlary türkmen jemgyýetinde halkara olimpiýa hereketiniň ýörelgelerini ýurtda wagyz etmekden we ornaşdyrmakdan, halkara sport hyzmatdaşlygyny pugtalandyrmakdan, Halkara olimpiýa komitetiniň we halkara olimpiýa hereketiniň beýleki halkara sport guramalarynyň howandarlygynda geçirilýän Olimpiýa oýunlarynda we beýleki halkara sport çärelerinde Türkmenistana wekilçilik etmekden ybaratdyr.
2. Türkmenistanda olimpiýa hereketiniň guramalaryna şu aşakdakylar degişlidir:
1) Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti;
2) Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti;
3) Türkmenistanda surdlimpiýa hereketine we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar.
22-nji madda. Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti
1. Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti jemgyýetçilik birleşigi bolup, ol Türkmenistanda olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýär, Halkara olimpiýa komiteti tarapyndan ykrar edilen, öz işinde Halkara olimpiýa komitetiniň Olimpiýa hartiýasyndan we onuň beýleki çözgütlerinden goldanýar, öz işini Türkmenistanyň kanunçylygyna we öz tertipnamasyna laýyklykda amala aşyrýar.
2. Döwlet Türkmenistanyň Milli olimpiýa komitetine öz tertipnamalaýyn maksatlaryny durmuşa geçirmekde hemmetaraplaýyn ýardam edýär.
3. Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti:
1) döwletde halkara olimpiýa hereketiniň ýörelgelerini wagyz edýär;
2) Halkara olimpiýa komitetiniň howandarlygynda geçirilýän Olimpiýa oýunlarynda we beýleki halkara sport çärelerinde Halkara olimpiýa komitetiniň Olimpiýa hartiýasyna laýyklykda Türkmenistana wekilçilik edýär;
3) Halkara olimpiýa komitetinde Türkmenistanyň bähbitlerine wekilçilik edýär;
4) bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly edara bilen özara hereketde Türkmenistanda ýokary üstünlikli sporty we köpçülikleýin sporty ösdürmegiň döwlet syýasatyny ýöredýär;
5) Halkara olimpiýa komitetiniň howandarlygynda geçirilýän Olimpiýa oýunlaryna we beýleki halkara sport çärelerine gatnaşmak üçin Türkmenistanyň türgenlerini taýýarlamagyň zerur derejesini üpjün etmäge gönükdirilen çäreleriň işlenilip taýýarlanylmagyna we amala aşyrylmagyna gatnaşýar;
6) sportda dopingiň öňüniň alynmagyna we oňa garşy göreşde ýardam edýär;
7) sportda kemsidilmegiň we zorlugyň islendik görnüşleriniň ýüze çykmalaryna garşy hereket edýär;
8) Olimpiýa oýunlaryna we beýleki halkara sport ýaryşlaryna gatnaşmak üçin türgenleri seçip almagyň Halkara olimpiýa komiteti tarapyndan bellenilen çelgileri hakynda sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalara habar berýär;
9) olimpiýa hereketiniň meselelerini düzgünleşdirýän halkara sport guramalarynyň resminamalaryndaky ähli üýtgetmeler we goşmaçalar barada bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasyna, sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalara habar berýär;
10) Türkmenistanyň olimpiýa wekiliýetiniň düzümini tassyklaýar we ony Halkara olimpiýa komitetiniň howandarlygynda geçirilýän Olimpiýa oýunlaryna we beýleki halkara sport çärelerine gatnaşmak üçin iberýär hem-de ol wekiliýete ýolbaşçylyk edýär;
11) Türkmenistanyň olimpiýa wekiliýetiniň agzalarynyň resmi sport geýimini we sport esbaplaryny tassyklaýar;
12) bedenterbiýe we sport babatda halkara hyzmatdaşlygynyň pugtalanmagyna ýardam edýär;
13) Halkara olimpiýa komiteti, Aziýanyň Olimpiýa geňeşi we Milli olimpiýa komitetleriniň assosiasiýasy, Olimpiýa oýunlarynyň guramaçylyk komitetleri we halkara olimpiýa hereketiniň beýleki subýektleri bilen hemişelik gatnaşygy amala aşyrýar;
14) şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrýar.
4. Halkara olimpiýa komitetiniň Olimpiýa hartiýasyna laýyklykda Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti olimpiýa nyşanyny, şygaryny, baýdagyny we senasyny, Türkmenistanyň çäginde «Olimpiýa oýunlary», «Olimpiada oýunlary» diýen atlary peýdalanmak üçin Halkara olimpiýa komitetine degişli hukuklary goramak boýunça çäreleri amala aşyrýar.
Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti olimpiýa şygaryna, baýdagyna we beýleki milli olimpiýa nyşanlaryna, şeýle-de Türkmenistanyň Milli olimpiýa komitetiniň olimpiýa nyşanyna bolan aýratyn hukuklara eýelik edýär.
5. Halkara olimpiýa komitetiniň howandarlygynda geçirilýän Olimpiýa oýunlarynda we beýleki halkara sport çärelerinde sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlarynyň çykyşlary Türkmenistanyň Döwlet baýdagynyň astynda amala aşyrylýar.
6. Ýokary üstünlikler sportuny we köpçülikleýin sporty ösdürmek, şeýle hem Halkara olimpiýa komitetiniň howandarlygynda geçirilýän Olimpiýa oýunlaryna we beýleki halkara sport çärelerine gatnaşmak üçin Türkmenistanyň türgenlerini taýýarlamagyň zerur derejesini üpjün etmek boýunça Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti tarapyndan öz ygtyýarlyklaryny durmuşa geçirmek bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy hem-de sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar bilen bilelikde özara hereketde amala aşyrylýar.
7. Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti öz öňünde durýan tertipnamalaýyn wezipelerini, şeýle hem bedenterbiýäni we sporty goldamagyň we ösdürmegiň döwlet maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegini maliýeleşdirmegiň öz çeşmeleriniň, hemaýatkärlik kömeginiň, fiziki we ýuridik şahslaryň meýletin gatançlarynyň hasabyna durmuşa geçirýär.
8. Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti Türkmenistanyň kanunçylygyna, halkara olimpiýa komitetiniň Olimpiýa hartiýasyna we öz tertipnamasyna laýyklykda işiň beýleki görnüşlerini amala aşyrýar.
23-nji madda. Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti
1. Daýanç-hereket ediş apparatynyň bozulmalary we görşüniň bozulmalary bolan maýyplaryň bedenterbiýe we sport taýdan ösüşine ýardam etmek üçin Türkmenistanda olimpiýa hereketiniň çäklerinde Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti tarapyndan dolandyrylýan milli paralimpiýa hereketi amala aşyrylýar.
2. Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti jemgyýetçilik birleşigi bolup, ol Türkmenistanda Paralimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýär, Halkara Paralimpiýa komiteti tarapyndan ykrar edildi, öz işinde halkara Paralimpiýa komitetiniň tertipnamasyndan we beýleki çözgütlerinden goldanýar, öz işini Türkmenistanyň kanunçylygyna we öz tertipnamasyna laýyklykda amala aşyrýar.
3. Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy, Türkmenistanyň zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak babatda ygtyýarly döwlet edarasy, saglygy goraýyş babatda ygtyýarly döwlet edarasy, bilim babatda ygtyýarly döwlet edarasy bilen bilelikde maýyplaryň bedenterbiýesi we sporty babatda döwlet syýasatynyň ýöredilmegine gatnaşýar.
4. Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti Halkara paralimpiýa komitetiniň howandarlygynda geçirilýän Paralimpiýa oýunlarynda we beýleki halkara sport çärelerinde sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryna wekilçilik edýär.
5. Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti öz öňünde durýan tertipnamalaýyn wezipeleriniň ýerine ýetirilmegini maliýeleşdirmegiň öz çeşmeleriniň, hemaýatkärlik kömeginiň, fiziki we ýuridik şahslaryň meýletin gatançlarynyň hasabyna durmuşa geçirýär.
24-nji madda. Türkmenistanda surdlimpiýa hereketine we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar
1. Eşidişiniň bozulmalary we intellektiniň bozulmalary bolan maýyplaryň bedenterbiýe we sport taýdan ösüşine ýardam etmek üçin Türkmenistanda olimpiýa hereketiniň çäklerinde Türkmenistanda milli surdlimpiýa hereketi we ýörite olimpiýa hereketi amala aşyrylýar.
2. Türkmenistanda surdlimpiýa hereketine we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar jemgyýetçilik birleşikleri bolup, olar degişli halkara sport guramalary tarapyndan ykrar edilen, öz işinde görkezilen halkara sport guramalarynyň tertipnamalaryndan we beýleki çözgütlerinden goldanýar, öz işini Türkmenistanyň kanunçylygyna we öz tertipnamalaryna laýyklykda amala aşyrýarlar.
3. Türkmenistanda surdlimpiýa hereketine we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy, Türkmenistanyň zähmet we ilaty durmuş taýdan goramak babatda ygtyýarly döwlet edarasy, saglygy goraýyş babatda ygtyýarly döwlet edarasy, bilim babatda ygtyýarly döwlet edarasy bilen bilelikde maýyplaryň bedenterbiýesi we sporty babatda döwlet syýasatynyň ýöredilmegine gatnaşýarlar.
4. Türkmenistanda surdlimpiýa hereketine we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar Halkara surdlimpiýa komitetiniň we halkara ýörite olimpiýa komitetiniň howandarlygynda geçirilýän Surdlimpiýa oýunlarynda, Bütindünýä ýörite olimpiýa oýunlarynda we beýleki halkara sport çärelerinde sportuň görnüşleri boýunça degişlilikde Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryna wekilçilik edýärler.
5. Türkmenistanda surdlimpiýa hereketine we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar öz öňünde durýan tertipnamalaýyn wezipeleriniň ýerine ýetirilmegini maliýeleşdirmegiň öz çeşmeleriniň, hemaýatkärlik kömeginiň, fiziki we ýuridik şahslaryň meýletin gatançlarynyň hasabyna durmuşa geçirýär.
V BAP. SPORTUŇ GÖRNÜŞLERI BOÝUNÇA MILLI FEDERASIÝALAR
25-nji madda. Sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalaryň hereket etmeginiň hukuk esaslary
1. Sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar Halkara olimpiýa komiteti, Aziýanyň olimpiýa geňeşi ýa-da «Sport-Akkord» halkara konwenti tarapyndan ykrar edilen, Türkmenistanyň adyndan degişli halkara sport guramalarynyň agzalary bolmalydyrlar, şeýle hem Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti tarapyndan ykrar edilmelidir.
2. Sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar öz işini aşakdaky ugurlar boýunça amala aşyrýarlar:
1) sportuň degişli görnüşlerini ösdürmek we ýaýbaňlandyrmak;
2) sport ätiýaçlygyny, ýokary derejeli türgenleri taýýarlamak;
3) sportuň degişli görnüşleriniň ösüşi boýunça halkara hyzmatdaşlygyny pugtalandyrmak;
4) bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy, Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti, Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti, Türkmenistanda surdlimpiýa hereketine we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar bilen bilelikde bedenterbiýe we sport babatda döwlet syýasatynyň geçirilmegine gatnaşmak;
5) Türkmenistanyň çäginde sportuň degişli görnüşleri boýunça halkara sport ýaryşlaryny geçirmek;
6) halkara sport federasiýalarynda, beýleki halkara sport guramalarynda Türkmenistanyň bähbitlerine wekilçilik etmek, şeýle hem halkara sport guramalary tarapyndan geçirilýän sport çärelerinde Türkmenistana wekilçilik etmek;
7) sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryny döretmek boýunça, şeýle hem sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlarynyň bellenilen kadalaryny ýerine ýetirmeýän we (ýa-da) öz borçlaryny yzygiderli bozýan agzalaryny toparyň düzüminden çykarmak hakynda bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasyna teklipler girizmek;
8) sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryny halkara sport çärelerine taýýarlamak we olara gatnaşmak;
9) weteran türgenleri sportuň degişli görnüşleri boýunça umumydöwlet we halkara sport çärelerine taýýarlamak we olara gatnaşmak;
10) Türkmenistanyň kanunçylygyna we öz tertipnamalaryna laýyklykda başga işi amala aşyrmak.
26-njy madda. Sportuň görnüşleri boýunça milli
federasiýalaryň hukuklary we borçlary
1. Sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar aşakdakylara haklydyrlar:
1) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde we Halkara olimpiýa komitetiniň, degişli halkara sport guramalarynyň namalaryny hasaba almak bilen öz namalaryny (dessurlaryny, kadalaryny, gollanmalaryny we başga namalary) işläp taýýarlamaga we kabul etmäge;
2) Türkmenistanyň ýeke-täk sport klassifikasiýasyna goşmak maksady bilen sportuň degişli görnüşleri boýunça talaplary we ölçegleri we sport eminlerine hünär derejelerini bermek üçin degişli hünär talaplaryny bellenilen tertipde işläp taýýarlamaga;
3) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda halkara sport guramalaryna girmäge we olar bilen gatnaşykda bolmaga hem-de aragatnaşyk saklamaga;
4) tälimçileriň hünär işini amala aşyrmaklary we düzümine sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar girýän halkara sport guramalarynyň namalaryny hasaba almak bilen hünär ussatlyklarynyň derejesini ýokarlandyrmak üçin şertleri döretmäge;
5) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde türgenleriň bedenterbiýe we sport guramasynyň birinden başgasyna geçmeginiň guralmagyna gatnaşmaga;
6) sportuň degişli görnüşleri boýunça Türkmenistanyň çempionatlaryny, birinjiliklerini, kubok oýunlaryny guramaga we geçirmäge;
7) Türkmenistanyň kanunçylygyna we öz tertipnamalaryna laýyklykda beýleki hukuklary amala aşyrmaga.
2. Sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar şulara borçludyrlar:
1) sportuň degişli görnüşlerini ösdürmäge gönükdirilen çäreleri geçirmäge;
2) sportda dopingiň öňüni almaga we oňa garşy göreşmäge ýardam etmäge;
3) sportda kemsidilmegiň we zorlugyň islendik görnüşleriniň ýüze çykmagyna garşy hereket etmäge;
4) türgenleriň, tälimçileriň maddy-tehniki, lukmançylyk, ylmy-usulyýet we (ýa-da) beýleki üpjünçiligine gatnaşmaga;
5) sportuň degişli görnüşleriniň infrastrukturasynyň we maddy-tehniki binýadynyň ösdürilmegine gatnaşmaga;
6) sportuň degişli görnüşlerini ösdürmek boýunça ýörite maksatnamalary we sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlarynyň türgenlerini taýýarlamagyň aýratyn meýilnamalaryny işläp taýýarlamaga;
7) sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar tarapyndan geçirilýän ýaryşlar hakynda düzgünnamalary (dessurlary) işläp taýýarlamaga we bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy bilen ylalaşmaga;
8) bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasyna sportuň degişli görnüşleriniň ösdürilişi barada maglumat bermäge;
9) Umumydöwlet we halkara sport çäreleriniň ýeke-täk senenama meýilnamasynyň işlenilip taýýarlanylmagyna we durmuşa geçirilmegine gatnaşmaga;
10) sportuň görnüşleri boýunça sport eminlerini taýýarlamaga;
11) tälimçileriň gaýtadan taýýarlanylmagyny, tälimçileriň, sport eminleriniň we bedenterbiýe we sport babatda hünärmenleriň hünär synagyny amala aşyrmaga;
12) türgenlere, tälimçilere we bedenterbiýe we sport babatda hünärmenlere sport atlaryny, türgenlere razrýadlary we sport eminlerine hünär derejelerini bermek üçin resminamalary bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasyna hödürlemäge;
13) türgenleriň hasaba alynmagyny geçirmäge;
14) türgenleriň, hünär synagyndan geçen sport eminleriniň, tälimçileriň sanawyny ýöretmäge;
15) Türkmenistanyň kanunçylygyna we öz tertipnamalaryna laýyklykda beýleki borçlary ýerine ýetirmäge.
VI BAP. BILIM, SAGLYGY GORAÝYŞ ULGAMLARYNDA, DÖWLET DOLANDYRYŞYNYŇ BEÝLEKI EDARALARYNDA, RAÝATLARYŇ IŞLEÝÄN ÝERI WE ÝAŞAÝAN ÝERI BOÝUNÇA BEDENTERBIÝE WE SPORT. UÝGUNLAŞDYRYJY BEDENTERBIÝE WE UÝGUNLAŞDYRYJY SPORT
27-nji madda. Bilim ulgamynda bedenterbiýe we sport
1. Bilim edaralarynda beden terbiýesi döwlet bilim standartlaryna we beden taýýarlygynyň kadalaryna laýyklykda okuw we okuwdan daşary wagtda amala aşyrylýar.
2. Bilim ulgamynda beden terbiýesini guramak aşakdakylary öz içine alýar:
1) esasy bilim maksatnamalarynyň çäklerinde bedenterbiýäniň we sportuň hökmany sapaklaryny, şeýle hem goşmaça umumybilim berýän maksatnamalaryň çäklerinde bedenterbiýäniň we sportuň goşmaça (fakultatiw) sapaklaryny geçirmek;
2) terbiýelenýänleriň, okuwçylaryň we talyplaryň bedenterbiýe-sagaldyş we sport taýýarlygy boýunça toplumlaýyn çäreleri geçirmek üçin şertleri döretmek, şol sanda sport öwselesi we enjamy bilen üpjün etmek;
3) aýratyn başarnyklaryny we saglyk ýagdaýyny hasaba almak bilen terbiýelenýänlerde, okuwçylarda we talyplarda bedenterbiýe endiklerini kemala getirmek, olary bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmaga çekmek üçin şertleri döretmek;
4) beden terbiýesiniň guralyşyna lukmançylyk gözegçiligini geçirmek;
5) çagalaryň saglygyna we olaryň beden taýýarlygyna ata-eneleriň (olaryň ornuny tutýan adamlaryň) jogapkärçilikli gatnaşygyny kemala getirmek;
6) okuwçylaryň we talyplaryň beden taýýarlygynyň we beden ösüşiniň her ýylky gözegçiligini geçirmek;
7) okuwçylaryň we talyplaryň gatnaşmagynda bedenterbiýe-sagaldyş, köpçülikleýin sport we sport çäreleriň guralmagyna we geçirilmegine ýardam etmek;
8) mekdep sportunyň we talyp sportunyň ösüşine we ýaýbaňlandyrylmagyna ýardam etmek;
9) okuwçylaryň we talyplaryň halkara sport çärelerine, şol sanda Bütindünýä uniwersiadalaryna we resmi halkara sport ýaryşlaryna gatnaşmagy.
3. Okuwçylary we talyplary bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmaga çekmek, başlangyç, esasy orta, umumy orta bilimiň, başlangyç hünär, orta hünär we ýokary hünär bilimiň bilim maksatnamalaryny durmuşa geçirýän bilim edaralary tarapyndan we (ýa-da) bu edaralarda okaýanlar tarapyndan mekdep sportuny we talyp sportuny ösdürmek we ýaýbaňlandyrmak maksady bilen ýuridik şahslar bolup durmaýan mekdep sport klublary we talyp sport klublary döredilip bilner. Şeýle sport klublarynyň işi bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy bilen ylalaşylyp bilim babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen tertipde amala aşyrylýar we degişli bilim edaralarynyň tertipnamalarynda göz öňünde tutulýar.
28-nji madda. Saglygy goraýyş ulgamynda bedenterbiýe we sport
Saglygy goraýyş babatda ygtyýarly döwlet edarasy öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde:
1) bedenterbiýäni keselleriň öňüni almagyň we bejermegiň serişdesi hökmünde peýdalanýar;
2) bedenterbiýe we sport bilen, şol sanda sport-sagaldyş syýahatçylygy bilen meşgullanýan adamlara lukmançylyk gözegçiligini amala aşyrýar, sport ätiýaçlygynyň we sportuň görnüşleri boýunça dürli derejedäki ýygyndy toparlaryny sport ýaryşlaryna taýýarlamagyň lukmançylyk taýdan üpjün edilmegine gatnaşýar;
3) keselleriň öňüni almakda we bejermekde bedenterbiýäniň esasy düzüm böleklerini netijeli peýdalanmagyň meseleleri boýunça, şeýle hem sport lukmançylygy, lukmançylyk gözegçiligi we bejeriş bedenterbiýesi babatda saglygy goraýşyň hünärmenleriniň taýýarlygyny we olaryň hünäriniň ýokarlandyrylmagyny guraýar we amala aşyrýar;
4) bedenterbiýäniň we sportuň serişdelerini peýdalanmak bilen sagaldyş we saglygy dikeldiş merkezlerini we nokatlaryny, anyklaýyş maslahat-beriş nokatlaryny we iş otaglaryny, raýatlar bilen bedenterbiýe-sagaldyş işini alyp barmagy üpjün edýän lukmançylyk-bedenterbiýe dispanserlerini döredýär, şeýle merkezleri, nokatlary, iş otaglaryny we dispanserleri ýörite enjamlar we lukmançylyk enjamy bilen enjamlaşdyrýar;
5) ýurduň ilatynyň saglygyny pugtalandyrmakda we sagdyn durmuş ýörelgesini kemala getirmekde bedenterbiýäniň we sportuň mümkinçilikleriniň maksatlaýyn wagyz-nesihatyny amala aşyrýar.
29-njy madda. Sportuň harby-amaly we gulluk-amaly görnüşlerini ösdürmek. Raýatlary Watan goragyna taýýarlamak
1. Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň, beýleki goşunlarynyň we harby edaralarynyň harby gullukçylary we Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleri tarapyndan harby we gulluk borçlaryny ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly ýörite hereketler (şol sanda tärler) sportuň harby-amaly we gulluk-amaly görnüşleriniň esasy bolup durýarlar.
2. Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň, beýleki goşunlarynyň we harby edaralarynyň harby gullukçylarynyň we Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleriniň beden taýdan taýýarlygy harby gullugyň, Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralaryndaky gullugyň aýratynlyklary we söweşjeň hem-de derhal-gulluk wezipelerini ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly dürli şertlere Türkmenistanyň harby gullukçylarynyň we hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleriniň bedeniniň durnuklylygyny ýokarlandyrmak maksady bilen geçirilýän taýýarlygyň esasy mazmuny bolup durýar.
3. Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň, beýleki goşunlarynyň we harby edaralarynyň harby gullukçylarynyň, Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleriniň beden taýýarlygy Türkmenistanyň Goranmak ministrligi, Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralary tarapyndan tassyklanylýan beden taýýarlygy boýunça maksatnamalaryň esasynda harby gullukçylar, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri tarapyndan harby we gulluk borçlaryny üstünlikli ýerine ýetirmek maksady bilen amala aşyrylýar.
4. Türkmenistanyň Ýaragly Güýçlerinde, beýleki goşunlarynda we harby edaralarynda, Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralarynda harby gullukçylary we hukuk goraýjy edaralarynyň işgärlerini sport bilen yzygiderli meşgullanmaga çekmek maksady bilen sportuň degişli harby-amaly, gulluk-amaly, tehniki we beýleki görnüşlerini ösdürýän, türgenleri taýýarlaýan, şeýle hem sportuň görnüşleri boýunça ýygyndy toparlaryny döredýän sport klublary, bedenterbiýäniň we sportuň beýleki guramalary döredilip we hereket edip biler.
5. Şu maddanyň 4-nji böleginde görkezilen döwlet edaralary aşakdakylary amala aşyrýarlar:
1) okuw-türgenleşik işini;
2) Türkmenistanyň ähli derejelerdäki harby gullukçylarynyň we Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleriniň sport bilen meşgullanmaklary üçin şertleri döretmek;
3) harby-amaly, gulluk-amaly, şeýle hem sportuň dag-halas ediş, guwwas, kürekli we beýleki görnüşleri boýunça sport ýaryşlaryna, şol sanda Bütindünýä goşun oýunlaryna, Dostlukly goşunlaryň spartakiadasyna, dünýä çempionatlaryna we okuw-türgenleşik çäreleriniň guralmagyny göz öňünde tutýan Polisiýa işgärleriniň, ýangyn söndürijileriň, halas edijileriň Bütindünýä oýunlaryna gatnaşmak üçin türgenleri taýýarlamak;
4) intensiw fiziki agramlardan, kesellerden we şikeslerden soň türgenlere lukmançylyk hyzmatyny, dikeldiş çärelerini;
5) türgenleri iýmit, ýaşaýyş ýerleri we ýol harajatlary bilen üpjün etmek, şeýle hem sport esbaplary, sport öwselesi we enjamy bilen üpjün etmek;
6) tälimçileriň we sportuň harby-amaly, gulluk-amaly görnüşleri babatda beýleki hünärmenleriň hünärini ýokarlandyrmak boýunça çäreleri geçirmek.
6. Sportuň harby-amaly, gulluk-amaly görnüşlerine ýolbaşçylyk edýän Türkmenistanyň Goranmak ministrligi, Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralary:
1) sport çärelerine gatnaşmak üçin sportuň harby-amaly we gulluk-amaly görnüşleri boýunça ýygyndy toparlaryny döredýärler;
2) harby gullukçylaryň we Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleriniň beden taýýarlygynyň yzygiderli barlagyny geçirýärler;
3) sportuň harby-amaly we gulluk-amaly görnüşleri boýunça umumydöwlet çäreleriniň geçirilmegini we halkara sport çärelerine gatnaşmagy guraýarlar;
4) sportuň harby-amaly we gulluk-amaly görnüşleri boýunça sport klassifikasiýasyny işläp taýýarlaýarlar we öz wagtynda oňa üýtgetmeleri girizýärler;
5) türgenlere sport razrýadlaryny berýärler, sportuň harby-amaly we gulluk-amaly görnüşleri boýunça tälimçilere, usulyýetçilere, sport eminlerine, türgenlere Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde hünär talaplaryny kesgitleýärler.
7. Harby gullukçylaryň we Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleriniň arasynda geçirilýän sportuň harby-amaly we gulluk-amaly görnüşleri boýunça sport çäreleriniň ýeke-täk senenama meýilnamasy Türkmenistanyň Goranmak ministrligi we Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralary tarapyndan tassyklanylýar.
30-njy madda. Iş ýerlerinde bedenterbiýe we sport
1. Guramalar, edaralar we kärhanalar işgärleriniň bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmak hukuklarynyň durmuşa geçirilmegine aşakdakylar arkaly ýardam edýärler:
1) öz işgärleriniň we olaryň maşgala agzalarynyň arasynda bedenterbiýe-sagaldyş we köpçülikleýin sport işini geçirmek;
2) sport desgalaryny gurmak we saklamak;
3) işgärleriň sport klublaryna birleşmegine we sportuň görnüşleri boýunça seksiýalaryň döredilmegine ýardam etmek;
4) işgärleriň bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmak hukugynyň durmuşa geçirilmegine ýardam edýän Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik beýleki işi amala aşyrmak.
2. Guramalar, edaralar we kärhanalar zähmet rejesinde önümçilik maşklarynyň geçirilmegini üpjün edýärler.
31-nji madda. Raýatlaryň ýaşaýan ýerlerinde we köpçülikleýin dynç alýan ýerlerinde bedenterbiýe we sport
1. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralary bedenterbiýe we sport guramalary bilen bilelikde raýatlaryň ýaşaýan we köpçülikleýin dynç alýan ýerlerinde bedenterbiýe we sporty ösdürmek üçin şertleri döredýärler.
2. Raýatlaryň ýaşaýan we köpçülikleýin dynç alýan ýerlerinde bedenterbiýäni we sporty ösdürmek şu aşakdakylary öz içine alýar:
1) raýatlaryň bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmaklary üçin infrastrukturany döretmek;
2) sportuň görnüşleri boýunça sport klublarynyň we seksiýalarynyň işini guramak;
3) bedenterbiýe-sagaldyş we köpçülikleýin sport çärelerini guramak we geçirmek;
4) ilatyň köpçülikleýin dynç alýan ýerlerinde bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmak üçin sport desgalaryny hödürlemekde we zerur bolan jaýlary bölüp bermekde bedenterbiýe we sport guramalaryna ýardam etmek;
5) sport desgalarynyň göwnejaý tehniki ýagdaýyny üpjün etmek.
3. Şypahana-sport guramalary, pansionatlar, dynç alyş öýleri, syýahatçylyk merkezleri we çagalar sagaldyş merkezleri jemgyýetçilik guramalary bilen bilelikde, özbaşdak, toparlaýyn we maşgala bedenterbiýe-sagaldyş çärelerini geçirmek üçin şertleri döredýärler.
32-nji madda. Uýgunlaşdyryjy bedenterbiýe we uýgunlaşdyryjy sport, maýyplary beden taýdan dikeltmek we olaryň durmuş taýdan uýgunlaşmagy
1. Uýgunlaşdyryjy bedenterbiýäniň we uýgunlaşdyryjy sportuň usullaryny peýdalanmak bilen maýyplary beden taýdan dikeltmek we durmuş taýdan uýgunlaşdyrmak degişli bedenterbiýe we sport guramalarynda amala aşyrylýar.
2. Bedenterbiýe we sport guramalarynda maýyplar üçin okuw-türgenleşik işi, sport taýýarlygynyň tapgyrlarynyň mazmuny sportuň paralimpiýa, surdalimpiýa, ýörite olimpiýa görnüşleri boýunça degişli jemgyýetçilik birleşikleri tarapyndan sportuň görnüşleri boýunça işlenilip taýýarlanylýan we bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly edara tarapyndan tassyklanylýan maksatnamalaryň esasynda amala aşyrylýar.
3. Maýyplaryň bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmagyny guramak, işgärleri taýýarlamak, usulyýet, lukmançylyk üpjünçiligi we maýyplaryň bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmagyna lukmançylyk gözegçiligi bilim, saglygy goraýyş, ilaty durmuş taýdan goramak, bedenterbiýe we sport edaralarynyň üstüne ýüklenilýär.
4. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralary maýyplaryň bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmagy üçin sport desgalaryna elýeterliligi, ýörite sport öwselesini ulanmak üçin şertleri üpjün edýärler.
Sanalyp geçilen hyzmatlar maýyplyk derejesine baglylykda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýeňillikli şertlerde amala aşyrylýar.
5. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralary bedenterbiýe we sport guramalary bilen bilelikde maýyplaryň gatnaşmagynda welaýat, etrap, şäher derejesinde sport çäreleriniň geçirilmegini, şeýle hem olaryň umumydöwlet derejesindäki sport ýaryşlaryna taýýarlanmagyny we gatnaşmagyny guraýarlar.
6. Bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy bedenterbiýe we sport guramalary bilen bilelikde maýyplaryň arasynda umumydöwlet derejesinde ýaryşlaryň geçirilmegini, maýyplaryň arasynda sportuň görnüşleri boýunça milli ýygyndy toparlarynyň halkara sport ýaryşlaryna, şol sanda Paralimpiýa, Surdalimpiýa oýunlaryna we Bütindünýä ýörite olimpiýa oýunlaryna taýýarlygyny we olara gatnaşmagyny guraýar.
33-nji madda. Düzediş edaralarynda bedenterbiýe we sport
1. Düzediş edaralarynda iş kesilenleriň beden terbiýesi amala aşyrylýar.
2. Düzediş edaralarynyň administrasiýasy bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmak üçin şertleri üpjün edýär we sportuň görnüşleri boýunça kadalara laýyklykda sport çäreleri guraýar.
Düzediş edaralarynyň gün tertibinde beden maşklarynyň ýerine ýetirilmegi, şol sanda irki maşklar we sport bilen meşgullanmak günde bir sagatdan az bolmadyk möçberde göz öňünde tutulýar.
3. Iş kesilenler bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmak üçin öz serişdeleriniň hasabyna sport geýimini, aýakgabyny edinmek hukugyna eýedirler.
VII BAP. SPORTUŇ MILLI GÖRNÜŞLERI
34-nji madda. Sportuň milli görnüşlerini ösdürmek
1. Sportuň milli görnüşleri sportuň aýrylmaz bölegi bolup durýar, olaryň ykrar edilmegi şu Kanunda bellenen tertipde amala aşyrylýar.
2. Türkmenistanda bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýan, şu Kanunyň düzgünlerine we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda hereket edýän milli federasiýalar, höwesjeň we professional sport klublary, sportuň milli görnüşleri boýunça seksiýalar döredilýär.
3. Şu maddanyň 2-nji böleginde görkezilen sportuň milli görnüşleri boýunça guramalar çempionatlary, spartakiadalary, birinjilikleri, kubok oýunlaryny we beýleki sport ýaryşlaryny, şeýle hem bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy bilen bilelikde sportuň milli görnüşleri boýunça halkara sport ýaryşlaryna taýýarlyk boýunça okuw-türgenleşik ýygnanyşyklaryny geçirýärler.
4. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralary degişli infrastrukturany döretmek arkaly sportuň milli görnüşleriniň ösdürilmegini üpjün edýärler.
5. Sportuň milli görnüşleri boýunça çäreleri guramak, işgärleri taýýarlamak, usulyýet, lukmançylyk we antidoping üpjünçiligi, sport atlaryny we razrýadlaryny bermek, tälimçilere hünär derejelerini we sport eminleriniň derejelerini bermek şu Kanunda we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
6. Bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy sportuň milli görnüşleri boýunça milli federasiýalar bilen bilelikde ýurtda halkara we umumydöwlet ýaryşlarynyň geçirilmegini, sportuň milli görnüşleri boýunça milli ýygyndy toparlarynyň halkara ýaryşlaryna taýýarlanylmagyny we olara gatnaşmagyny guraýar.
VIII BAP. ÝOKARY ÜSTÜNLIKLER SPORTY
35-nji madda. Ýokary üstünlikler sportuny ösdürmek
1. Döwlet ýokary üstünlikler sportuny ösdürmek üçin aşakdakylar arkaly şertleri üpjün edýär:
1) sport ätiýaçlygynyň, ýokary klasly türgenleriň taýýarlanylmagyny maliýeleşdirmek;
2) halkara sport guramalary bilen halkara aragatnaşyklary ýola goýmak;
3) sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryny döretmek we olaryň taýýarlygyny üpjün etmek;
4) Türkmenistanyň çäginde halkara sport çärelerini guramak;
5) Türkmenistanyň türgenlerini halkara sport ýaryşlaryna gatnaşdyrmak we başga usullar bilen.
2. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan aşakdakylar bellenilýär:
1) Olimpiýa oýunlarynda, Paralimpiýa oýunlarynda, Surdalimpiýa oýunlarynda we Bütindünýä ýörite olimpiýa oýunlarynda, Aziýa oýunlarynda, şeýle hem dünýä we Aziýa çempionatlarynda medallara eýe bolan türgenlere baýraklaryň möçberleri;
2) bu türgenleriň taýýarlygyny üpjün eden tälimçilere hak-heşdekleriň möçberleri;
3) bedenterbiýe we sport babatda atly haklaryň mukdaryny, ölçeglerini bellemegiň we tölemegiň tertibi;
4) olimpiýa çempionlaryna döwlet haklarynyň ölçegi, olary bellemegiň we tölemegiň tertibi.
36-njy madda. Sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlary
1. Sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlary esasy we ätiýaçlyk düzümlerden durýar.
2. Sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlarynyň maddy-tehniki üpjünçiligi, şol sanda sport esbaby bilen üpjün etmek, ylmy-usulyýet, lukmançylyk-biologik, lukmançylyk, antidoping üpjünçiligi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
3. Halkara ýaryşlaryna taýýarlyk görülýän we halkara ýaryşlaryna gatnaşylýan wagtda sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlarynyň ylmy-usulyýet we lukmançylyk üpjünçiligi Türkmenistanyň Milli olimpiýa komiteti, Türkmenistanyň Paralimpiýa komiteti, Türkmenistanda surdlimpiýa we ýörite olimpiýa hereketine ýolbaşçylyk edýän guramalar we sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar tarapyndan amala aşyrylýar.
4. Halkara ýaryşlaryna taýýarlyk görülýän döwürde we olara gatnaşylýan wagtda sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlarynyň agzalary mugt lukmançylyk we bejeriş hyzmaty bilen üpjün edilýär.
37-nji madda. Sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryny döretmek
1. Sportuň degişli görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryna dalaşgär türgenleriň sanawlary her ýyl sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar tarapyndan döredilýär we bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýar.
2. Sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlaryna dalaşgär türgenleriň sanawlaryny döretmegiň umumy ýörelgeleri we çelgileri, bu sanawlary tassyklamagyň tertibi bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.
3. Halkara sport ýaryşlaryna gatnaşmaga taýýarlyk görmek we gatnaşmak üçin sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlary sportuň görnüşleri boýunça Türkmenistanyň milli ýygyndy toparlarynda dalaşgär türgenleriň degişli sanawyna goşulan adamlaryň hataryndan sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar tarapyndan döredilýär.
38-nji madda. Sportda doping serişdeleriniň we (ýa-da) usullarynyň peýdalanylmagyna garşy hereket etmek
1. Türgenler tarapyndan, şeýle hem sport ýaryşlaryna gatnaşýan haýwanlar babatda doping serişdeleriniň we (ýa-da) sportda peýdalanmak gadagan edilen usullarynyň ulanylmagyna ýol berilmeýär.
Sportda peýdalanmak üçin gadagan edilen doping serişdeleriniň we (ýa-da) usullarynyň sanawy bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýar.
2. Doping gözegçiligi sport ýaryşlaryna gatnaşýan türgenleriň bedeninde we haýwanlaryň bedeninde doping serişdeleriniň bolmagyny ýüze çykarmak ýa-da türgenler tarapyndan doping serişdelerini we (ýa-da) sport ýaryşlaryna taýýarlyk görmegiň usullaryny peýdalanmagyň faktyny anyklamak maksady bilen biologik nusgalyklary almak we olary barlamakdyr.
3. Doping serişdeleriniň we (ýa-da) usullarynyň ulanylmagyna garşy hereket etmek boýunça çäreler şu aşakdakylary öz içine alýar:
1) halkara sport ýaryşlary we umumydöwlet sport ýaryşlary geçirilende hökmany doping gözegçiligini bellemek;
2) doping serişdeleriniň we (ýa-da) usullarynyň peýdalanylmagy üçin, şeýle hem olaryň peýdalanylmagyna mejbur edilmegi we olaryň peýdalanylmagynyň wagyz-nesihaty üçin jogapkärçiligi bellemek;
3) dermanlyk serişdeleriniň we azyk goşundylarynyň düzümine doping serişdelerini goşmak arkaly olaryň galplaşdyrylmagy, şeýle dermanlyk serişdeleriniň we azyklyk goşundylarynyň ýerlenilmegi üçin, şeýle hem doping serişdelerini işläp taýýarlamagyň, taýýar etmegiň, ulanmagyň ýollary, usullary we olaryň edinilýän ýeri hakynda maglumatlaryň ýaýradylmagyna gönükdirilen iş üçin jogapkärçiligi bellemek;
4) doping serişdeleriniň we (ýa-da) usullarynyň ulanylmagynyň öňüni almak;
5) doping gözegçiligini amala aşyrýan hünärmenleriň hünärini ýokarlandyrmak;
6) bedenterbiýe we sport babatda hünärmenleriň we türgenleriň taýýarlygyny amala aşyrýan bilim edaralarynyň bilim maksatnamalaryna doping serişdelerini we (ýa-da) usullaryny peýdalanmagyň netijesinde türgenleriň saglygyna ýetirilýän zyýan hakynda bölümleri girizmek;
7) köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde antidoping wagyz-nesihatyny geçirmek;
8) doping gözegçiliginiň täze usullaryny işläp taýýarlamak babatda ylmy barlaglary geçirmek;
9) hökmany doping gözegçiliginiň kadalarynyň bozulmagy üçin bedenterbiýe we sport guramalarynyň, türgenleriň, tälimçileriň, lukmanlaryň we bedenterbiýe we sport babatda beýleki hünärmenleriň jogapkärçiligini bellemek.
4. Hökmany doping gözegçiligini geçirmegiň tertibi bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýar.
5. Sportuň görnüşleri boýunça milli federasiýalar doping gözegçiligi babatda çäreleri amala aşyrmaga we doping serişdelerini we (ýa-da) usullaryny peýdalanýan türgenler we türgenleri doping serişdelerini we (ýa-da) usullaryny ulanmaga mejbur edýän adamlar babatda degişli çäreleri görmäge borçludyrlar.
6. Sport çäreleriniň guramaçylary halkara sport guramalarynyň talaplaryny we Türkmenistanyň kanunçylygyny berjaý etmek bilen hökmany doping gözegçiligini geçirmek üçin şertleri üpjün etmäge borçludyrlar.
7. Doping serişdeleriniň we usullarynyň ulanylmagyna garşy hereket etmäge gönükdirilen çäreleri maliýeleşdirmek Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň bedenterbiýä we sporta bölünip berilýän serişdeleriniň we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda maliýeleşdirmegiň beýleki çeşmeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.
IX BAP. BEDENTERBIÝÄNIŇ WE SPORTUŇ KADALAŞDYRYJY ESASLARY
39-njy madda. Sportuň görnüşlerini we sportuň ugurlaryny ykrar etmek. Sportuň görnüşleriniň döwlet sanawy
1. Türkmenistanyň çäginde sportuň görnüşlerini we sportuň ugurlaryny ykrar etmek bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasynyň teklibi boýunça Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan Sportuň görnüşleriniň döwlet sanawyna girizmek arkaly amala aşyrylýar.
2. Türkmenistanyň çäginde Türkmenistanyň çempionatlaryny, birinjiliklerini, kubok ýaryşlaryny we beýleki sport çärelerini geçirmek Sportuň görnüşleriniň döwlet sanawyna goşulan sportuň görnüşleri we sportuň ugurlary boýunça amala aşyrylýar.
40-njy madda. Sport atlary we sport razrýadlary
1. Türkmenistanda sport babatda görnükli hyzmatlary üçin (Türkmenistanda ykrar edilen sportuň görnüşleri boýunça) aşakdaky hormatly atlar girizilip bilner:
1) «Türkmenistanyň at gazanan sport ussady»;
2) «Türkmenistanyň at gazanan tälimçisi»;
olar «Türkmenistanyň döwlet sylaglary hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda bellenilýär we berilýär.
2. Türkmenistanda şu aşakdaky sport atlary berilýär:
1) «Türkmenistanyň halkara klasly sport ussady»;
2) «Türkmenistanyň sport ussady»;
3) «Bedenterbiýäniň we sportuň göreldesi».
Sport atlary Türkmenistanda ykrar edilen sportuň görnüşleri boýunça bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan berilýär.
3. Türkmenistanda aşakdaky sport razrýadlary berilýär:
1) «Türkmenistanyň sport ussatlygyna dalaşgär»;
2) I sport razrýady;
3) II sport razrýady;
4) III sport razrýady;
5) I ýetginjekler sport razrýady;
6) II ýetginjekler sport razrýady;
7) III ýetginjekler sport razrýady.
4. Sport atlaryny we sport razrýadlaryny bermek üçin ýerine ýetirilmegi zerur bolan ölçegler we talaplar bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýan Türkmenistanyň ýeke-täk sport klassifikasiýasy bilen bellenilýär.
5. Sport atlaryny we sport razrýadlaryny bermegiň (mahrum etmegiň, dikeltmegiň) tertibi we şertleri, sport ady, döşe dakylýan nyşanlar we hünär dereje depderçeleri hakyndaky şahadatnamalary hasaba almagyň we bermegiň tertibi, şeýle hem sport ady we hünär dereje depderçesi hakynda şahadatnamanyň görnüşleri, döşe dakylýan nyşanlaryň beýany we şekili bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýan Türkmenistanyň ýeke-täk sport klassifikasiýasy bilen bellenilýär.
41-nji madda. Sport eminleriniň hünär derejeleri
1. Türkmenistanda sport eminlerine şu aşakdaky hünär derejeleri dakylýar:
1) milli derejeli sport emini;
2) I derejeli sport emini;
3) II derejeli sport emini;
4) III derejeli sport emini;
5) sport boýunça emin.
2. Sport eminlerine hünär derejesini bermegiň tertibi we bu derejeleri bermek üçin dalaşgärlere bolan hünär talaplarynyň mazmuny, şeýle hem sport eminleriniň hukuklary we borçlary bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýan sport eminleri hakynda Düzgünnama bilen bellenilýär.
42-nji madda. Türgeniň hasaba alnandygy hakynda şahadatnama
1. Türgeniň hasaba alnandygy hakynda şahadatnama bedenterbiýe we sport guramasyna we türgeniň sport hünärine degişliligini tassyklaýan ýeke-täk nusgaly resminamadyr.
2. Türgeniň hasaba alnandygy hakynda şahadatnamada aşakdakylar görkezilýär:
1) familiýasy, ady, atasynyň ady;
2) jynsy;
3) doglan senesi;
4) bedenterbiýe we sport guramasyna degişliligi;
5) sportuň we sport ugurlarynyň saýlanyp alnan görnüşleri;
6) sport razrýadlaryny we sport atlaryny bermek hakynda maglumatlar;
7) sport razrýadlaryny bermek üçin gerek bolan ölçegleriň we talaplaryň ýerine ýetirilişiniň tassyklanandygy hakynda maglumatlar;
8) türgeniň lukmançylyk gözden geçirilişden geçendigi hakynda bellik;
9) sport ýaryşlarynda gazanylan netijeler;
10) sport ýaryşlaryndan mahrum edilmek hakynda maglumatlar;
11) döwlet sylaglary hakynda we höweslendirmegiň beýleki görnüşleri hakynda maglumatlar;
12) tälimçiniň familiýasy, ady, atasynyň ady;
13) türgeniň sport taýýarlygyny geçen guramalary hakynda we şeýle taýýarlygyň dowamlylygy hakynda maglumatlar;
14) sportuň saýlanyp alnan görnüşleriniň aýratynlygy bilen baglanyşykly beýleki maglumatlar.
3. Türgeniň hasaba alnandygy hakynda şahadatnamany ýöretmegiň, bermegiň, çalyşmagyň tertibi, türgeniň hasaba alnandygy hakynda sport gurama (topar) tarapyndan maglumatlary bermegiň tertibi, şeýle hem türgeniň hasaba alnandygy hakynda şahadatnamanyň görnüşi bedenterbiýe we sport babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanylýar.
43-nji madda. Türgenleriň hukuklary we borçlary
1. Türgenler şu aşakdaky hukuklara eýedirler:
1) sportuň görnüşini (görnüşlerini) saýlamak;
2) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde sportuň saýlanyp alnan görnüşleri boýunça sport ýaryşlaryna gatnaşmak;
3) bedenterbiýe-sagaldyş, köpçülikleýin sport we sport çäreleri geçirilende olaryň howpsuzlygyny üpjün etmek;
4) Türkmenistanyň ýeke-täk sport klassifikasiýasy tarapyndan bellenilen ölçegler we talaplar ýerine ýetirilende olaryň sport atlaryny we sport razrýadlaryny almagy;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde zähmet we (ýa-da) raýat-hukuk şertnamalaryny, şol sanda transfer şertnamalaryny (kontraktlaryny) baglaşmak;
6) halkara sport guramalarynda sportuň saýlanyp alnan görnüşleri boýunça türgenleriň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini goramakda milli federasiýalaryň ýardam etmegi;
7) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda maddy-tehniki, lukmançylyk, ylmy-usulyýet we (ýa-da) gaýry üpjünçilik;
8) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki hukuklary amala aşyrmak.
2. Türgenler şu aşakdakylara borçludyrlar:
1) Türkmenistanyň Döwlet senasyny bilmäge;
2) bedenterbiýe we sport çärelerini geçirmegiň howpsuzlyk kadalarynyň talaplaryny berjaý etmäge;
3) dopingi peýdalanmazlyga, hökmany doping gözegçiligini geçmegiň bellenilen tertibini berjaý etmäge;
4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda sport ýaryşlaryna gatnaşmaga;
5) sport düzgünini berjaý etmäge;
6) sport ussatlygyny saklamaga we (ýa-da) kämilleşdirmäge gönükdirilen çäreleri görmäge;
7) sportuň görnüşi boýunça sport ýaryşlarynyň kadalaryny, olaryň gatnaşýan sport ýaryşlaryny geçirmek hakynda düzgünnamalary (dessurlary) berjaý etmäge;
8) Türkmenistanyň bedenterbiýe we s